Obszar pracy z dziećmi

 

Szczegółowy zakres standardu 1.1

Plan opiekuńczo-wychowawczo-edukacyjny obejmuje zagadnienia metodyczne, w szczególności dotyczące:

 1 |  celów opiekuńczo-wychowawczo-edukacyjnych;

 2 |  metod pracy z dziećmi;

 3 |  harmonogramu obejmującego stałe i zmienne elementy dnia;

 4 |  planowanych aktywności.

STANDARD 1

Instytucja opieki musi mieć opracowany plan opiekuńczo-wychowawczo-edukacyjny (Plan OWE), który jest podstawą pracy z dziećmi. Dokument może mieć różny format oraz poziom szczegółowości. Plan OWE musi uwzględniać możliwości i zainteresowania dzieci w danym wieku, ale nie może być traktowany jako dokładna instrukcja pracy, ponieważ nawet dzieci w tym samym wieku mają bardzo różny potencjał rozwojowy  i  normą  jest, że poziom ich umiejętności jest nierównomierny w różnych obszarach rozwojowych.

Plan OWE powinien być więc dopasowany do indywidualnej charakterystyki dzieci i wynikać z analizy ich potrzeb. Powinien uwzględniać m.in. doświadczenia dzieci w domu rodzinnym (np. język jakim posługują się najbliżsi) czy sytuację zdrowotną (np. niepełnosprawność). Zatem w każdym przypadku będzie konieczne dopasowanie Planu OWE do potrzeb konkretnej grupy.

Poniżej omówione są szczegółowo wymagane elementy Planu OWE, które każda instytucja może wykorzystać, dopasowując do swojej specyfiki.

 

Ad. 1) Cele opiekuńczo-wychowawczo-edukacyjne

CELE OGÓLNE:

• Stworzenie optymalnych warunków pobytu dzieciom przez organizację codziennej opieki zapewniającej respektowanie praw zawartych w Konwencji o prawach dziecka i spełnianie podstawowych potrzeb życiowych  –  fizjologicznych, potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby uwagi i szacunku;
• Stworzenie warunków pobytu wspierających rozwój umiejętności samoregulacji i samodzielności dzieci  w zakresie samoobsługi oraz w kontaktach społecznych;
• Wspieranie rozwoju poznawczego, twórczego, umiejętności komunikacji oraz sprawności fizycznej przez stworzenie środowiska edukacyjnego umożliwiającego pełen i harmonijny rozwój.

 

CELE SZCZEGÓŁOWE są realizowane w codziennej pracy instytucji i umożliwiają rozwój wiedzy, umiejętności i dyspozycji dzieci. Cele szczegółowe muszą być dopasowane do indywidualnych możliwości dzieci w grupie. Wśród celów szczegółowych warto wymienić np.:

• kształtowanie samodzielności, poczucia świadomości ciała;
• kształtowanie świadomości i umiejętności regulowania własnych potrzeb;
• rozwój sprawności fizycznej, koordynacji ruchowej, integralności sensorycznej;
• kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji u siebie i innych osób, samoregulacji emocjonalnej;
• kształtowanie tożsamości, poczucia odrębności,  świadomości  własnego  „ja”,  świadomości swoich potrzeb;
• kształtowanie uważności na inne dzieci i ich potrzeby;
• kształtowanie gotowości do porozumiewania się, umiejętności komunikacyjnych i językowych;
• kształtowanie gotowości do poznawania świata, ciekawości, wytrwałości;
• rozwój umiejętności utrzymywania wspólnego pola zainteresowania i uwagi;
• rozwijanie i poszerzanie wiedzy i rozumienia otaczającego świata.

 

Ad. 2) Metody pracy z dziećmi

W wielu instytucjach opieki dzieci bawią  się w grupach zróżnicowanych wiekowo lub zróżnicowanych pod względem poziomu rozwoju. Tak dzieje się zwykle w  małych klubach dziecięcych oraz w grupach będących pod opieką dziennego opiekuna. O zróżnicowaniu rozwojowym mówimy też w grupach homogenicznych wiekowo, ponieważ normą w najmłodszych latach jest zróżnicowanie, a nie jednorodność.

Zgodnie z badaniami w każdej grupie demograficznej, wyniki [rozwojowe] dla poszczególnych dzieci również znacznie się różnią. Koncepcja zmienności jest mocno zakorzeniona w dziesięcioleciach badań nad rozwojem dziecka i jego biologii na poziomie molekularnym, komórkowym i fizjologicznym. Prenatalnie i w ciągu najwcześniejszych lat po urodzeniu szereg doświadczeń i czynników oddziałuje na każde dziecko w różny sposób na różnych etapach rozwoju[1] .

Obecność dzieci o specjalnych potrzebach, dzieci, które przebyły choroby, dzieci pochodzących z trudnych środowisk, dzieci uchodźczych, cudzoziemców powoduje, że w każdej grupie opiekunowie muszą uwzględniać zróżnicowane potrzeby dzieci i do nich dostosowywać harmonogram oraz plan działań.

 

Warto wymienić kilka kluczowych elementów warunkujących powodzenie w pracy z dziećmi:

1| Charakter relacji z dziećmi – relacje są pełne szacunku, responsywne i wzajemne, co sprzyja stwarzaniu ciepłej i domowej atmosfery. Wskazane jest, żeby dziećmi zajmowały się stałe – kluczowe osoby, co sprzyja rozwijaniu bezpiecznych relacji między opiekunem a małą grupą dzieci, które pełnią rolę łącznika między instytucją a domem. Aby rozwijać nabywanie doświadczeń przez dzieci, opiekunowie, rodzice i dzieci muszą współpracować. Ta współpraca tworzy ramy dla pogłębiania relacji, wspiera ciągłość opieki i zapewnia dzieciom stabilność.

2| Opiekun(ka) towarzysząc dzieciom podczas eksploracji środowiska powinien/powinna być w pobliżu miejsca, gdzie dzieci się bawią.

3| Aktywne słuchanie i komunikacja – przejawia się poprzez komentowanie zaobserwowanych działań dziecka, wyrażanie zainteresowania działaniami dziecka.

4| Włączanie się do zabawy dzieci, jeśli tego potrzebują lub wyłączanie się z zabawy, jeśli obecność dorosłego nie jest niezbędna.

5| Dostarczanie  materiałów,  przedmiotów  i  narzędzi, które mogą rozwijać i wzbogacać aktywności i zabawy dzieci. Np.: gdy dziecko bawi się wodą przelewając ją z kubeczka do kubeczka, opiekun(ka):

–   może dodać lejek, łyżki i butelkę;

–   może zacząć bawić się równolegle tymi przedmiotami, tak by dziecko mogło obserwować jego/jej działania;

–   nie ponagla dziecka do użycia nowych materiałów. Dziecko samo decyduje kiedy i jak je wykorzysta.

6| Pomaganie dzieciom w zrozumieniu świata – opisywanie jak działa to, co robią, jakie są obserwowane zależności,  łączenie przyczyny i skutku, pokazywanie chronologii wydarzeń, przewidywanie.

 

Ad. 3) Harmonogram obejmujący stałe i zmienne elementy dnia – wskazówki

• Harmonogram dnia musi być stały i przewidywalny dla wszystkich dzieci. Poczucie bezpieczeństwa dzieci opiera się o rutyny i rytuały.
• Harmonogram uwzględnia aktywności wszystkich dzieci. Można modyfikować trudność aktywności dostosowując je do poziomu rozwoju poszczególnych dzieci. Proponowane aktywności powinny być ciekawym wyzwaniem dla każdego dziecka.
• Nawet przy osobnych aktywnościach w ciągu dnia dzieci mają możliwość obserwacji siebie nawzajem. Dzieci najwięcej uczą się obserwując inne dzieci.
• Harmonogram dnia dostępny jest dla rodziców. Wcześniejsze informacje dotyczące planu dnia ułatwiają adaptację, jeśli rytm dnia dziecka jest dopasowany do rytmu dnia żłobkowego.
• Czynności higieniczne, takie jak: zmiana pieluszek, mycie, podmywanie i odświeżanie dziecka, odbywa się w zgodzie z potrzebami dziecka, wtedy kiedy ono tego potrzebuje, nie jest częścią zaplanowanego harmonogramu  dla całej grupy. Dzieciom starszym, które korzystają z nocnika, przypomina się o możliwości skorzystania z toalety. Przewijanie odbywa się bez pośpiechu, w kontakcie z dzieckiem i z delikatnością.
• Odpoczynek. Każdego dnia w harmonogramie dla całej grupy jest przewidziany czas na odpoczynek. W grupie najmłodszej często jest wcześniej niż w grupach starszych – zależy to od potrzeb dzieci. W grupie zróżnicowanej wiekowo zorganizowany czas na odpoczynek i sen wymaga dopasowania rytmu młodszych i starszych dzieci. Trzeba jednak pamiętać, że dzieci muszą mieć możliwość odpoczynku w ciągu dnia zawsze kiedy tego potrzebują. W instytucji powinna być możliwość wyboru sposobu odpoczynku – leżenia na kocyku/macie, wyciszenia się w specjalnym miejscu (np. namiot, „baza”, kącik wyciszenia) czy w łóżeczku.

 

W harmonogramie dnia powinny znaleźć się następujące elementy:

• Początek dnia – schodzenie się dzieci, powitanie;
• Zabawy swobodne w różnych strefach rozwoju;
• Mycie rąk przed posiłkiem;
• Śniadanie;
• Zabawowe aktywności edukacyjne (do  wyboru z zabaw obejmujących różne sfery rozwoju);
• Pobyt na powietrzu – warto go realizować dwukrotnie w ciągu dnia: przed obiadem i po podwieczorku, zwłaszcza w okresie wiosenno-letnim, kiedy pogoda jest sprzyjająca i można wiele godzin spędzać poza budynkiem;
• Obiad;
• Odpoczynek;
• Podwieczorek;
• Zabawowe aktywności edukacyjne (do  wyboru z zabaw obejmujących różne sfery rozwoju);
• Zakończenie dnia – pożegnanie.

 

Ad. 4) Planowane aktywności

Aktywności dzieci to przede wszystkim sytuacje, które powtarzają się codziennie.

Doświadczenia  codzienne  to  czynności  powtarzalne, stanowiące element codziennego rytmu dnia. To dzięki nim dziecko buduje i umacnia swoją osobowość, rozwijając kompetencje społeczne, emocjonalne, postawy i motywację do aktywnego uczestniczenia w środowisku. To od czynności codziennych zależy, czy dziecko wykształci w sobie postawy (dyspozycje) do współpracy, gotowość do podejmowania wysiłku, wytrwałość, empatię,  samoświadomość, ale też  postawy sprzyjające zdrowiu i sprawności fizycznej. Stałe momenty pobytu dziecka w instytucji dają mu poczucie bezpieczeństwa wynikające z harmonijnego, powtarzalnego schematu.

Doświadczenia codzienne i ich charakter tworzą kulturę danego miejsca, budują atmosferę wychowawczą.

 

Przy planowaniu aktywności dzieci ważne jest stwarzanie im możliwości do zabaw edukacyjnych we wszystkich obszarach rozwoju, ponieważ:

• Zabawa jest kluczową praktyką we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem. Zadaniem opiekunów jest  zapewnienie wszystkim dzieciom możliwości różnego rodzaju zabaw i gier;
• Zabawa daje dzieciom możliwość rozwoju, uczenia się i zapewnia dobre samopoczucie;
• Dzieci nie traktują zabawy jako narzędzia do osiągania określonych celów, ale jako sposób spędzania czasu, życia i postrzegania świata;
• Dla dzieci znaczenie zabawy leży w samej zabawie. Daje im radość i przyjemność. Dzieci podczas zabawy są aktywnymi podmiotami: strukturyzują i badają otaczający świat, tworzą relacje społeczne i tworzą znaczenia w oparciu o swoje doświadczenia. Budują wyobrażenia o sobie i innych, naśladują, a także tworzą nowe rzeczy;
• Dzięki zabawie dzieci modelują i testują swoje pomysły, mogą przetwarzać doświadczenia, które uważają za trudne. Zabawa pozwala im bezpiecznie eksperymentować, próbować i ponosić porażki;
• Propozycje zabaw edukacyjnych łączą w sobie elementy umożliwiające wszechstronny rozwój: radość, robienie rzeczy razem i rozwijanie osobistych umiejętności. Gdy dzieci zdobywają więcej doświadczeń, zabawa ewoluuje i przybiera coraz bardziej złożone formy. Interakcje między personelem a dziećmi, a także między dziećmi stanowią podstawę rozwoju myślenia, języka i rozwijania umiejętności zabawy;
• Poprzez zabawę dzieci dokonują obserwacji, eksperymentują i uczą się zasad panujących w społeczności;
• Podczas zabawy w grupie dzieci uczą się regulować swoje emocje, a także brać pod uwagę punkt widzenia innych;
• Zabawa zwiększa poczucie wspólnoty i wzmacnia pozytywną atmosferę emocjonalną.

 

Szczegółowy zakres standardu 1.2

Plan opiekuńczo-wychowawczo-edukacyjny:

 1 |   uwzględnia specyfikę instytucji opieki dotyczącą dostępnej przestrzeni, lokalizacji i zasobów;

 2 |   jest akceptowany przez podmiot prowadzący instytucje opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 lub podmiot zatrudniający dziennego opiekuna lub dziennego opiekuna prowadzącego działalność na własny rachunek

 

Ad. 1) Specyfika instytucji

Warto żeby Plan OWE zawierał podstawowe informacje o instytucji i jej specyfice. Może mieć to formę „wizytówki instytucji”, uwzględniającej ważne informacje mające wpływ na codzienne jej funkcjonowanie.

 

→ PRZYKŁAD: WIZYTÓWKA INSTYTUCJI OPIEKI NAD DZIEĆMI DO LAT TRZECH

I. Nazwa Instytucji: [Nazwa]

a) Organ prowadzący: [Organ prowadzący]

b) Nr wpisu do rejestru: [Numer wpisu]

II. Lokalizacja:

Adres: [Adres]

a) Dostęp do środków transportu: [Opis dostępności komunikacji miejskiej, parkingów]

b) Bliskość terenów zielonych: [Opis dostępu do parków, lasu]

III. Struktura i zasoby:

a) Liczba miejsc: [Liczba dostępnych miejsc]

b) Grupy wiekowe: [Podział na grupy wiekowe]

c) Dostępność specjalistycznych sal: [Opis sal specjalistycznych np. sensorycznych, do zajęć ruchowych]

d) Przestrzenie zewnętrzne: [Opis dostępnych terenów zewnętrznych np. ogrody, place zabaw]

IV. Kierownictwo i kontakt:

a) Dyrektor: [Imię i nazwisko]

b) Osoby kontaktowe: [Imię i nazwisko, rola w instytucji, kontakt telefoniczny/e-mail]

 V. Charakter i metody pracy:

a) Metodyka: [Opis stosowanych metod pracy, np. pedagogika Montessori]

b) Specjalne programy: [Opis programów specjalnych, np. zajęcia adaptacyjne dla dzieci z autyzmem]

c) Innowacje: [Informacje o nowatorskich rozwiązaniach wdrażanych w placówce]

VI. Bezpieczeństwo i dostosowanie do potrzeb dzieci:

a) Dostosowanie obiektu: [Informacje o dostosowaniach dla dzieci niepełnosprawnych, bezpieczeństwie]

b) Monitoring: [Informacje o systemach monitoringu i bezpieczeństwa]

VII. Programy edukacyjne i opiekuńcze:

a) Rodzaje aktywności: [Opis oferowanych programów edukacyjnych i opiekuńczych]

b) Dostęp do specjalistów: [Informacje o dostępie do psychologa, logopedy, terapeuty]

 

 

Ad. 2) Akceptacja Planu OWE przez podmiot prowadzący

Plan OWE jest akceptowany przez podmiot prowadzący instytucję opieki. Od 2026 r. dotyczy to wszystkich placówek – zarówno tych, które już prowadzą opiekę, jak i tych, które zamierzają rozpocząć działalność.

Akceptacja Planu OWE może być dokonywana w formie np.:

• zarządzenia organu prowadzącego (w przypadku żłobków i klubów dziecięcych);
• pisemnego oświadczenia o zatwierdzeniu Planu OWE do realizacji (w przypadku dziennego opiekuna).

Zatwierdzony Plan OWE staje się podstawowym dokumentem określającym sposób sprawowania opieki nad dziećmi w danej instytucji. Akceptacja oznacza zgodę na realizację zawartych w nim założeń opiekuńczych, wychowawczych i edukacyjnych.

 

 

[1] A World of Differences: The Science of Human Variation Can Drive Early Childhood Policies and Programs to Bigger Impacts – Center on the Developing Child at Harvard University (tłumaczenie własne Fundacji Komeńskiego)